کد مطلب:280173 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:329
سخن ناشر
اعلم ان قلوب اهل الطاعة و الاخلاص نزع الك مثل الطیر الی او كارها.
- فرزندم، مهدی - بدان كه دلهای مردم با خلوص و طاعت پیشه، بسان پرنده ای كه به سوی آشیانه پرمی كشد بیتابانه و مشتاقانه، راهی كوی تواند. [1] .
شب به درازا كشید، چشمها، همه فروخفتند جز چشمان شیدای شیفتگان، كه در سیاهی آسمان، فروغ تو را می جوید؛ ای خورشید فروزان وجود.
دریا توفانی شد، زورقها، همه در هم شكستند جز زورق سرخ چشم براهان، كه بر فراز امواج، كرانه ی تو را می جوید؛ ای ساحل آرام نجات.
پهنه ی زمین خشكید، گل بوته ها، همه پژمردند جز لاله زار خونرنگ دلباختگان، كه در كویر گدازنده ی صحرا، تراوش تو را می جوید؛ ای چشمه ی جوشان حیات.
آری، تیره شب غیبت، به درازا كشید، دریای سیاه زندگی، سراسر گرداب و توفان شد، پهن دشت انسانیت كویری تفتان گشت و منتظران، نستوه و پایدار، همچنان تو را می جویند؛ ای مهدی موعود، ای منجی
[ صفحه 6]
محبوب، ای قائم منتقم.
به راستی كه، در تاریخ «وصل و هجران» و «عشق و حرمان»، محبتی چنین دیرپای، محبانی چنین پای بند و محبوبی چنان گریزپای، هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده، كه هزار و صد و چهل سال است این «جذبه و ناز» و «راز و نیاز» ادامه دارد.
وای بر تو، ای قلم، بشكنی كه چه نسنجیده و ناهنجار نوشتی! كجا آن یوسف عزیز، به پای خویش، راهی چاهسار غیبت شد؟ مگر نه اینكه بی وفائی و ناشكیبائی و پراكنده دلی مدعیان حب و ایمان، سبب رخ پوشاندن و دوری گزیدن و در زندان نهان زیستن آن محبوب عالمیان است كه خود، در لفافی از اندوه، فرمود:
«اگر شیعیان ما - كه خدا آنان را بر طاعت خود توفیق دهاد - بر پایه ی شناختی شایسته وصادقانه، در راه وفا به پیمانی كه بر دوش دارند همدل می شدند بركت دیدار ما از ایشان واپس نمی افتاد و سعادت دیدار ما برای آنان زودتر دست می داد، پس ما را از ایشان دور نمی دارد مگر رفتار ناشایست و ناپسند آنان كه خبرش به ما می رسد.» [2] .
آری،
از جذبه ی اوست كه پرستوی عشقش در دل شوریدگان آشیان می كند.
از شراره ی اوست كه آتش ارادتش در جان دلدادگان زبانه می كشد.
از یادآوری اوست كه گلبن یادش در روان فریفتگان بهار می آفریند.
هیچ عاشق خود نباشد وصل جو
كه نه معشوقش بود جویای او
از این رو است كه درك محبت و مودت او - همانند حب خدا و پیامبر
[ صفحه 7]
- نیازمند به تلاش و تكاپوی دشوار و توانفرسا نمی باشد. كافیست سراچه ی دل را به اشك توبه بشوئی و به مژگان استغفار بروبی و به دو پاسدار تقوی و اخلاص بسپاری تا دریچه اش را هر بامداد به سوی آفتاب ولایت بگشایند كه سرلوحه ی ایمان هر ایماندار را این گفته اند:
«هیچ بنده ای به خدا ایمان نیاورده مگر آنگاه كه مرا بیش از خودش دوست بدارد و فرزندان مرا بیش از فرزندانش و خاندان مرا بیش از خاندانش»
پیامبر اكرم (صلوات الله علیه و آله) [3] .
به ویژه كه دوستی و سرسپردگی به آستان مهدی علیه السلام، با شور و اشتیاق ظهور شكوهمند و جهانگیر او درهم می آمیزد، راستی: كدام انسان حق پرستی است كه آرمان حكومت عدل و دادگری را در سر نپرورد؟
كدام روان شرافتمندی است كه با نوید امنیت و آزادی همگانی، حیات تازه نگیرد؟
كدام تن ستم كشیده ای است كه به امید روزگار مساوات و برابری بر كوشش و مقاومت نیفزاید؟
كدام جان درد آشنائی است كه با یاد پرچمدار الفت و برادری، آرامش و آسایش نیابد؟
كدام چشم جستجوگری است كه در انتظار جمال انسانیت و مردانگی به اشك ننشیند؟
كدام دل اندوهباری است كه از شوق پایان غیبت و پنهانی، شادمانه نتپد؟
بس كن، ای جگر سوخته قلم، نالیدن را، گریستن را، و شور آفریدن را، كه این سوز را درمانی و این فراق را پایانی نمی بینم، جز هنگامه ی ظهور، كه آن را نیز، زمانی معین نیست و یا اگر هست:
[ صفحه 8]
لا یجلیها لوقتها الا هو. [4] .
اما، چه سود؟ كه اگر من بس كنم قلبهای گداخته از شوق مهدی، آرام نخواهد نشست و اگر من ننویسم قلمهای آكنده از اشتیاق منجی، بیكار نخواهند ماند. همانگونه كه در این یازده قرن، بسیاری از عالمان نامی و دانشوران گرامی، از شیعه و سنی، در عرصه ی شناخت حضرت مهدی، آثاری گرانقدر از خود به یادگاری نهاده اند كه نام نیكشان را جاودانه ساخته است.
دو سال پیش، كه نمایشگاهی، به همت جوانانی پر شور و دلباخته، از نسخ خطی و كتب چاپی، در موضوع مهدویت،ترتیب یافته بود نزدیك به ششصد كتاب و رساله ی عربی و فارسی، در برابر دیدگان پژوهندگان قرار داشت كه كتاب حاضر، یكی از آنها می باشد. این كتاب، كه در موضوع خود - تكالیف شخصی مردم در رابطه با امام غائب - قدیمی ترین متنی است كه به طور یكپارچه و مستقل نگاشته شده و در دسترس می باشد، از آثار عالم ربانی و ادیب صمدانی، مرحوم حجة الاسلام و المسلمین، دبیرالدین،ابو المكارم، میرزا علی اكبر صدرالاسلام همدانی به شمار می آید.
كتاب كه نثری شیوا و استوار دارد به سال هزار و سیصد و هفده قمری، به رشته ی تحریر درآمده و برای نخستین بار، به همت محقق گرانمایه آقای فخرالدین نصیری امینی در سال هزار و سیصد و پنجاه و چهار شمسی از روی خط مولف بعینه فیلمبرداری و در تیراژ محدود افست شده و به علاقمندان اهداء گردیده است.
نسخه ی اصلی محقق فوق الذكر، در 258 صفحه 15 سطری روی كاغذ سبز رنگ فرنگی، با خط شكسته ی تحریری (عبارت فارسی) و خط نسخ قرآنی (عبارات عربی) و عناوین قرمز رنگ با جلد تیماج سبز مقوائی می باشد.
[ صفحه 9]
در چاپ نخست، ناشر، تاریخ حیات نویسنده ی معظم را از برخی آثار او مانند كتاب «كاسه ی درویشان» به تفصیل آورده كه اینك فشرده ی آن را می نگرید:
مرحوم صدرالاسلام، میرزا علی اكبر فرزند محروم میرزا شیر محمد نواده ی پسری مرحوم آقا محمد طاهر همدانی و نوه ی دختری آقا محمد شریف همدانی در همدان به دنیا آمد.
در نوجوانی، به تحصیل ادبیات فارسی و عربی تا حد انشاء و ترسل كامل و معارف دینی تا حدود شرح لمعه و نیز ریاضیات و هیئت در همان شهر سرگرم شد اما، چون بدین پایه رسید به خلاف میل شخصی و با اصرار پدر، دست از تحصیل شسته و به كار دبیری و منشیگری و حسابرسی در دارالحكومة استان كرمانشاهان پرداخت در این ایام از محضر مرحوم حاج شیخ ابراهیم یزدی، خاصه در زمینه ی تفسیر قرآن، بهره ها جست تا به سال 1309 قمری پدرش، رخت به سرای دیگر كشید و او كه دیگر مانعی در برابر تحصیلات دینی نمی دید از شغل و منصب دنیوی كناره گرفت و عازم عتبات عالیات و آستانه بوس بارگاه حضرت امیر مومنان گشت تا از باب علم نبوی پرتو فیضی گیرد به گفته خودش:
از علم و عمل مرا نبد هیچ به كف
جز نطق، به حیوان نبدم هیچ شرف
اندر حرم علی، مجاور گشتم
این هر دو كرم كرد به من شاه نجف
قریب 6 سال در حوزه ی مقدسه ی علمیه ی نجف اشرف از حضور اساتید گرانقدر و بلند مرتبت آن سرزمین استفاده نمود سپس به ضرورت رسیدگی و همراهی والده اش به ایران بازگشت و چند سالی در تهران و همدان به تصنیف و ارشاد و تعلیم پرداخت آنگاه، به نجف اشرف مراجعت نمود و دو سال دیگر به تلاشهای علمی و كوششهای معنوی سرگرم بود اما عدم مناسبت مزاج او با هوای گرم عراق و
[ صفحه 10]
بیماری شدید، وادارش ساخت كه با حسرت تمام به ایران كوچ و تا پایان عمر در همدان سكونت نماید و به تدریس و تربیت مردم پردازد.
مشهورترین اساتیدی كه صدر الاسلام از محضر پر فیض آنان حقائق دینی و فضائل اخلاقی آموخته و از ایشان اجازاتی در نقل و روایت تمامی مرویات و مصنفات آن بزرگوران و مشایخ عالیقدرشان به دست آورده عبارتند از:
الف: مولای معظم و استاد اعظم خاتم المحدثین و الرجالیین مرحوم حاج میرزا حسین طبرسی نوری (قدس الله سره) كه نویسنده تصریح می كند: عوالم غریبی از آن وجود مقدس مشاهده نمودم كه تحریری نیست.»
این بزرگوار آثار فراوانی از خود به یادگار گذارده (بیش از بیست و پنج كتاب) كه سه كتاب زیر در موضوع امام زمان ارواحناه فداه است:
1- كشف الاستار عن وجه الغائب عن الابصار (عربی)
2- جنة الماوی فی من فاز بلقاء الحجة (علیه السلام) (عربی)
3- «نجم الثاقب» (فارسی)
گمان بنده این است كه پیوند قلبی مرحوم صدر الاسلام با ساحت قدس ولی زمان (عج) به دست این استاد مكرم انجام پذیرفته است.
ب: حكیم ربانی و فقیه همدانی آقا سید محمد مجتهد موسوی نجفی هندی كه خود از شاگردان نامور شیخ الطائفه قائد الفقهاء الاصولیین شیخ مرتضی انصاری به شمار می آید و صاحب مولفاتی چون: «شوارع الاعلام» و «اللئالی الناظمه» و «حقائق الاصول» و «السبیكة الذهبیة» و «نظم اللئال» و «منهج القویم» و «الصراط المستقیم» و «الكشاكیل» است.
ج: عالم جلیل و فاضل نبیل آیة الله فی الارضین مرحوم حاج میرزا حسین رازی طهرانی.
[ صفحه 11]
از مرحوم صدر الاسلام همدانی آثار متعددنی باقی مانده كه اغلب نایاب است مانند:
1- ناسخ التفاسیر در تفسیر قرآن قریب بیست و چهار جلد
2- دعوة الحسنی فی ادعیة الحسنا
3- جواهر الایمان فی آداب تلاوة القرآن
4- توضیح القرآن در تفسیر
5- مثنوی صدریه در عقائد شیخی و صوفی و اصولی
6- مثنوی آب حیات در سلوك ظاهر و باطن
7- «خرابات» در چهار مجلد اشعار آموزنده بالغ بر صد هزار بیت.
8- اخوان الریاء فی معرفة الاحباء و الاعداء
9- شرح دعای سمات
10- رساله ید بیضاء
11- كشف الحجاب فی الرد علی الباب المرتاب
12- عین تمنا در كشف مكاشفات یوحنا و رد باب
13- سیف الدین علی رقاب المبتدعین در رد میرزا ابوالفضل گلپایگانی بهائی
14- ایقاظ النائمین
15- تحفة الحجة فی آداب الجمعة
16- كاسه ی درویشان
17- دم عیسوی در جواب مسائل نصرانی همدانی
18- كتاب حاضر یعنی تكالیف الانام فی غیبة الامام
این كتاب، همانگونه كه از نامش پیداست یكپارچه پیرامون تكالیف و مسئولیتهای فردی شیعیان در رابطه با حضرت صاحب الزمان نگاشته شده و به حدود شصت تكلیف با توضیحات لازمه اشاره می كند.
[ صفحه 12]
كتابهای مشابه، تا آنجا كه به دست آمده، همه بعد از این كتاب نگاشته شده اند همچون:
1- صحیفة الهادیة و التحفة المهدیة از ابراهیم بن محسن الكاشانی در 1318 قمری
2- وظیفة الانام فی زمن غیبة الامام از میرزا محمد تقی موسوی اصفهانی در 1322 قمری
3- مكیال المكارم فی فوائد الدعاء للقائم از میرزا محمد تقی موسوی اصفهانی در 1348 قمری
4- وظائف الشیعة فی زمن الغیبة از احمدزاده حسینی
5- وظیفه مردم در زمان غیبت امام زمان از قوام الدین وشنوی
از آنجا كه كتاب «تكالیف الانام، نكات سودمند و مطالب ارزشمند بسیاری داشت و نسخه های آن به دست نمی آمد با محقق خیراندیش آقای فخرالدین نصیری امینی كه به همت ایشان چاپ و نشر نخست این كتاب انجام یافته تماس گرفتیم، ایشان، ضمن تایید و تشویق، آمادگی خود را برای در اختیار نهادن فیلم و زینگ كتاب نیز اعلام داشتند، لكن، متن اصلی كتاب با خط مولف، در عین اعتبار بیشترش، چون به خط ریز شكسته تحریر شده و برای اغلب خوانندگان امروزی قابل مطالعه و استفاده نبود با دقت كامل، ابتدا استنساخ و سپس به وسیله تایپ آی - بی - ام حروفچینی و آنگاه با وسواس زیاد تصحیح و اعراب گذاری شد تا نظر مرحوم مولف در بی غلط بودن متن در حد وسع و امكان رعایت گردد.
در ضمن برای آشنائی خواننده با نسخه ی اصلی خط مولف، سه برگ از كتاب عینا فیلم گرفته و در متن قرار داده شد.
یادآوری این نكته لازم است كه مولف محترم در این كتاب، به مسئولیتهای اجتماعی منتظران حضرت مهدی نپرداخته و در
[ صفحه 13]
یك مورد هم كه اشارتی اجمالی نموده آنچنان سطحی و یك بعدی و مختصر شده كه در نظر اول، خواننده را به شگفت می آورد به حدی كه شاید مسئله را به كلی غلط و بی اساس انگارد. در حالی كه، موضوع مورد اشاره، با نگرش عمیق و دقیق به تمامی ابعادش، قابل هضم و فهم خواهد شد.
ما، ضمن اینكه، در قبال آراء و افكار نویسندگان،هیچگونه مسئولیتی نپذیرفته ایم برای رفع این كمبود، همزمان با كتاب تكالیف،ترجمه ی بخش «التكلیف الاسلامی خلال عمر غیبة الكبری» از كتاب كبیر «تاریخ الغیبة الكبری» نوشته ی استاد مجاهد حجة الاسلام «سید محمد صدر» را تحت عنوان «رسالت اسلامی در عصر غیبت» تقدیم خوانندگان پژوهشگر می نمائیم چنانچه پیشتر هم، در كتاب «انتظار، بذر انقلاب» به تجزیه و تحلیل ابعادی از مسئله پرداخته ایم.
امید است، انتشار كتاب حاضر، بتواند میان دلهای بخواب رفته ی امت غافل و قلب همیشه بیدار و تهنده ی حجت غائب (عج) پیوندی بیش از گذشته ایجاد نماید و گامی یا آنی، لحظه ی شكوه آفرین و حماسه ساز ظهور را به پیش اندازد.
والسلام علی سیدنا و مولینا و امامنا وهادینا بالحق حجة بن الحسن المهدی و علی محبیه و معتقدیه و ناصریه و منتظریه.
دفتر تحقیقات و انتشارات بدر
[ صفحه 15]
- فرزندم، مهدی - بدان كه دلهای مردم با خلوص و طاعت پیشه، بسان پرنده ای كه به سوی آشیانه پرمی كشد بیتابانه و مشتاقانه، راهی كوی تواند. [1] .
شب به درازا كشید، چشمها، همه فروخفتند جز چشمان شیدای شیفتگان، كه در سیاهی آسمان، فروغ تو را می جوید؛ ای خورشید فروزان وجود.
دریا توفانی شد، زورقها، همه در هم شكستند جز زورق سرخ چشم براهان، كه بر فراز امواج، كرانه ی تو را می جوید؛ ای ساحل آرام نجات.
پهنه ی زمین خشكید، گل بوته ها، همه پژمردند جز لاله زار خونرنگ دلباختگان، كه در كویر گدازنده ی صحرا، تراوش تو را می جوید؛ ای چشمه ی جوشان حیات.
آری، تیره شب غیبت، به درازا كشید، دریای سیاه زندگی، سراسر گرداب و توفان شد، پهن دشت انسانیت كویری تفتان گشت و منتظران، نستوه و پایدار، همچنان تو را می جویند؛ ای مهدی موعود، ای منجی
[ صفحه 6]
محبوب، ای قائم منتقم.
به راستی كه، در تاریخ «وصل و هجران» و «عشق و حرمان»، محبتی چنین دیرپای، محبانی چنین پای بند و محبوبی چنان گریزپای، هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده، كه هزار و صد و چهل سال است این «جذبه و ناز» و «راز و نیاز» ادامه دارد.
وای بر تو، ای قلم، بشكنی كه چه نسنجیده و ناهنجار نوشتی! كجا آن یوسف عزیز، به پای خویش، راهی چاهسار غیبت شد؟ مگر نه اینكه بی وفائی و ناشكیبائی و پراكنده دلی مدعیان حب و ایمان، سبب رخ پوشاندن و دوری گزیدن و در زندان نهان زیستن آن محبوب عالمیان است كه خود، در لفافی از اندوه، فرمود:
«اگر شیعیان ما - كه خدا آنان را بر طاعت خود توفیق دهاد - بر پایه ی شناختی شایسته وصادقانه، در راه وفا به پیمانی كه بر دوش دارند همدل می شدند بركت دیدار ما از ایشان واپس نمی افتاد و سعادت دیدار ما برای آنان زودتر دست می داد، پس ما را از ایشان دور نمی دارد مگر رفتار ناشایست و ناپسند آنان كه خبرش به ما می رسد.» [2] .
آری،
از جذبه ی اوست كه پرستوی عشقش در دل شوریدگان آشیان می كند.
از شراره ی اوست كه آتش ارادتش در جان دلدادگان زبانه می كشد.
از یادآوری اوست كه گلبن یادش در روان فریفتگان بهار می آفریند.
هیچ عاشق خود نباشد وصل جو
كه نه معشوقش بود جویای او
از این رو است كه درك محبت و مودت او - همانند حب خدا و پیامبر
[ صفحه 7]
- نیازمند به تلاش و تكاپوی دشوار و توانفرسا نمی باشد. كافیست سراچه ی دل را به اشك توبه بشوئی و به مژگان استغفار بروبی و به دو پاسدار تقوی و اخلاص بسپاری تا دریچه اش را هر بامداد به سوی آفتاب ولایت بگشایند كه سرلوحه ی ایمان هر ایماندار را این گفته اند:
«هیچ بنده ای به خدا ایمان نیاورده مگر آنگاه كه مرا بیش از خودش دوست بدارد و فرزندان مرا بیش از فرزندانش و خاندان مرا بیش از خاندانش»
پیامبر اكرم (صلوات الله علیه و آله) [3] .
به ویژه كه دوستی و سرسپردگی به آستان مهدی علیه السلام، با شور و اشتیاق ظهور شكوهمند و جهانگیر او درهم می آمیزد، راستی: كدام انسان حق پرستی است كه آرمان حكومت عدل و دادگری را در سر نپرورد؟
كدام روان شرافتمندی است كه با نوید امنیت و آزادی همگانی، حیات تازه نگیرد؟
كدام تن ستم كشیده ای است كه به امید روزگار مساوات و برابری بر كوشش و مقاومت نیفزاید؟
كدام جان درد آشنائی است كه با یاد پرچمدار الفت و برادری، آرامش و آسایش نیابد؟
كدام چشم جستجوگری است كه در انتظار جمال انسانیت و مردانگی به اشك ننشیند؟
كدام دل اندوهباری است كه از شوق پایان غیبت و پنهانی، شادمانه نتپد؟
بس كن، ای جگر سوخته قلم، نالیدن را، گریستن را، و شور آفریدن را، كه این سوز را درمانی و این فراق را پایانی نمی بینم، جز هنگامه ی ظهور، كه آن را نیز، زمانی معین نیست و یا اگر هست:
[ صفحه 8]
لا یجلیها لوقتها الا هو. [4] .
اما، چه سود؟ كه اگر من بس كنم قلبهای گداخته از شوق مهدی، آرام نخواهد نشست و اگر من ننویسم قلمهای آكنده از اشتیاق منجی، بیكار نخواهند ماند. همانگونه كه در این یازده قرن، بسیاری از عالمان نامی و دانشوران گرامی، از شیعه و سنی، در عرصه ی شناخت حضرت مهدی، آثاری گرانقدر از خود به یادگاری نهاده اند كه نام نیكشان را جاودانه ساخته است.
دو سال پیش، كه نمایشگاهی، به همت جوانانی پر شور و دلباخته، از نسخ خطی و كتب چاپی، در موضوع مهدویت،ترتیب یافته بود نزدیك به ششصد كتاب و رساله ی عربی و فارسی، در برابر دیدگان پژوهندگان قرار داشت كه كتاب حاضر، یكی از آنها می باشد. این كتاب، كه در موضوع خود - تكالیف شخصی مردم در رابطه با امام غائب - قدیمی ترین متنی است كه به طور یكپارچه و مستقل نگاشته شده و در دسترس می باشد، از آثار عالم ربانی و ادیب صمدانی، مرحوم حجة الاسلام و المسلمین، دبیرالدین،ابو المكارم، میرزا علی اكبر صدرالاسلام همدانی به شمار می آید.
كتاب كه نثری شیوا و استوار دارد به سال هزار و سیصد و هفده قمری، به رشته ی تحریر درآمده و برای نخستین بار، به همت محقق گرانمایه آقای فخرالدین نصیری امینی در سال هزار و سیصد و پنجاه و چهار شمسی از روی خط مولف بعینه فیلمبرداری و در تیراژ محدود افست شده و به علاقمندان اهداء گردیده است.
نسخه ی اصلی محقق فوق الذكر، در 258 صفحه 15 سطری روی كاغذ سبز رنگ فرنگی، با خط شكسته ی تحریری (عبارت فارسی) و خط نسخ قرآنی (عبارات عربی) و عناوین قرمز رنگ با جلد تیماج سبز مقوائی می باشد.
[ صفحه 9]
در چاپ نخست، ناشر، تاریخ حیات نویسنده ی معظم را از برخی آثار او مانند كتاب «كاسه ی درویشان» به تفصیل آورده كه اینك فشرده ی آن را می نگرید:
مرحوم صدرالاسلام، میرزا علی اكبر فرزند محروم میرزا شیر محمد نواده ی پسری مرحوم آقا محمد طاهر همدانی و نوه ی دختری آقا محمد شریف همدانی در همدان به دنیا آمد.
در نوجوانی، به تحصیل ادبیات فارسی و عربی تا حد انشاء و ترسل كامل و معارف دینی تا حدود شرح لمعه و نیز ریاضیات و هیئت در همان شهر سرگرم شد اما، چون بدین پایه رسید به خلاف میل شخصی و با اصرار پدر، دست از تحصیل شسته و به كار دبیری و منشیگری و حسابرسی در دارالحكومة استان كرمانشاهان پرداخت در این ایام از محضر مرحوم حاج شیخ ابراهیم یزدی، خاصه در زمینه ی تفسیر قرآن، بهره ها جست تا به سال 1309 قمری پدرش، رخت به سرای دیگر كشید و او كه دیگر مانعی در برابر تحصیلات دینی نمی دید از شغل و منصب دنیوی كناره گرفت و عازم عتبات عالیات و آستانه بوس بارگاه حضرت امیر مومنان گشت تا از باب علم نبوی پرتو فیضی گیرد به گفته خودش:
از علم و عمل مرا نبد هیچ به كف
جز نطق، به حیوان نبدم هیچ شرف
اندر حرم علی، مجاور گشتم
این هر دو كرم كرد به من شاه نجف
قریب 6 سال در حوزه ی مقدسه ی علمیه ی نجف اشرف از حضور اساتید گرانقدر و بلند مرتبت آن سرزمین استفاده نمود سپس به ضرورت رسیدگی و همراهی والده اش به ایران بازگشت و چند سالی در تهران و همدان به تصنیف و ارشاد و تعلیم پرداخت آنگاه، به نجف اشرف مراجعت نمود و دو سال دیگر به تلاشهای علمی و كوششهای معنوی سرگرم بود اما عدم مناسبت مزاج او با هوای گرم عراق و
[ صفحه 10]
بیماری شدید، وادارش ساخت كه با حسرت تمام به ایران كوچ و تا پایان عمر در همدان سكونت نماید و به تدریس و تربیت مردم پردازد.
مشهورترین اساتیدی كه صدر الاسلام از محضر پر فیض آنان حقائق دینی و فضائل اخلاقی آموخته و از ایشان اجازاتی در نقل و روایت تمامی مرویات و مصنفات آن بزرگوران و مشایخ عالیقدرشان به دست آورده عبارتند از:
الف: مولای معظم و استاد اعظم خاتم المحدثین و الرجالیین مرحوم حاج میرزا حسین طبرسی نوری (قدس الله سره) كه نویسنده تصریح می كند: عوالم غریبی از آن وجود مقدس مشاهده نمودم كه تحریری نیست.»
این بزرگوار آثار فراوانی از خود به یادگار گذارده (بیش از بیست و پنج كتاب) كه سه كتاب زیر در موضوع امام زمان ارواحناه فداه است:
1- كشف الاستار عن وجه الغائب عن الابصار (عربی)
2- جنة الماوی فی من فاز بلقاء الحجة (علیه السلام) (عربی)
3- «نجم الثاقب» (فارسی)
گمان بنده این است كه پیوند قلبی مرحوم صدر الاسلام با ساحت قدس ولی زمان (عج) به دست این استاد مكرم انجام پذیرفته است.
ب: حكیم ربانی و فقیه همدانی آقا سید محمد مجتهد موسوی نجفی هندی كه خود از شاگردان نامور شیخ الطائفه قائد الفقهاء الاصولیین شیخ مرتضی انصاری به شمار می آید و صاحب مولفاتی چون: «شوارع الاعلام» و «اللئالی الناظمه» و «حقائق الاصول» و «السبیكة الذهبیة» و «نظم اللئال» و «منهج القویم» و «الصراط المستقیم» و «الكشاكیل» است.
ج: عالم جلیل و فاضل نبیل آیة الله فی الارضین مرحوم حاج میرزا حسین رازی طهرانی.
[ صفحه 11]
از مرحوم صدر الاسلام همدانی آثار متعددنی باقی مانده كه اغلب نایاب است مانند:
1- ناسخ التفاسیر در تفسیر قرآن قریب بیست و چهار جلد
2- دعوة الحسنی فی ادعیة الحسنا
3- جواهر الایمان فی آداب تلاوة القرآن
4- توضیح القرآن در تفسیر
5- مثنوی صدریه در عقائد شیخی و صوفی و اصولی
6- مثنوی آب حیات در سلوك ظاهر و باطن
7- «خرابات» در چهار مجلد اشعار آموزنده بالغ بر صد هزار بیت.
8- اخوان الریاء فی معرفة الاحباء و الاعداء
9- شرح دعای سمات
10- رساله ید بیضاء
11- كشف الحجاب فی الرد علی الباب المرتاب
12- عین تمنا در كشف مكاشفات یوحنا و رد باب
13- سیف الدین علی رقاب المبتدعین در رد میرزا ابوالفضل گلپایگانی بهائی
14- ایقاظ النائمین
15- تحفة الحجة فی آداب الجمعة
16- كاسه ی درویشان
17- دم عیسوی در جواب مسائل نصرانی همدانی
18- كتاب حاضر یعنی تكالیف الانام فی غیبة الامام
این كتاب، همانگونه كه از نامش پیداست یكپارچه پیرامون تكالیف و مسئولیتهای فردی شیعیان در رابطه با حضرت صاحب الزمان نگاشته شده و به حدود شصت تكلیف با توضیحات لازمه اشاره می كند.
[ صفحه 12]
كتابهای مشابه، تا آنجا كه به دست آمده، همه بعد از این كتاب نگاشته شده اند همچون:
1- صحیفة الهادیة و التحفة المهدیة از ابراهیم بن محسن الكاشانی در 1318 قمری
2- وظیفة الانام فی زمن غیبة الامام از میرزا محمد تقی موسوی اصفهانی در 1322 قمری
3- مكیال المكارم فی فوائد الدعاء للقائم از میرزا محمد تقی موسوی اصفهانی در 1348 قمری
4- وظائف الشیعة فی زمن الغیبة از احمدزاده حسینی
5- وظیفه مردم در زمان غیبت امام زمان از قوام الدین وشنوی
از آنجا كه كتاب «تكالیف الانام، نكات سودمند و مطالب ارزشمند بسیاری داشت و نسخه های آن به دست نمی آمد با محقق خیراندیش آقای فخرالدین نصیری امینی كه به همت ایشان چاپ و نشر نخست این كتاب انجام یافته تماس گرفتیم، ایشان، ضمن تایید و تشویق، آمادگی خود را برای در اختیار نهادن فیلم و زینگ كتاب نیز اعلام داشتند، لكن، متن اصلی كتاب با خط مولف، در عین اعتبار بیشترش، چون به خط ریز شكسته تحریر شده و برای اغلب خوانندگان امروزی قابل مطالعه و استفاده نبود با دقت كامل، ابتدا استنساخ و سپس به وسیله تایپ آی - بی - ام حروفچینی و آنگاه با وسواس زیاد تصحیح و اعراب گذاری شد تا نظر مرحوم مولف در بی غلط بودن متن در حد وسع و امكان رعایت گردد.
در ضمن برای آشنائی خواننده با نسخه ی اصلی خط مولف، سه برگ از كتاب عینا فیلم گرفته و در متن قرار داده شد.
یادآوری این نكته لازم است كه مولف محترم در این كتاب، به مسئولیتهای اجتماعی منتظران حضرت مهدی نپرداخته و در
[ صفحه 13]
یك مورد هم كه اشارتی اجمالی نموده آنچنان سطحی و یك بعدی و مختصر شده كه در نظر اول، خواننده را به شگفت می آورد به حدی كه شاید مسئله را به كلی غلط و بی اساس انگارد. در حالی كه، موضوع مورد اشاره، با نگرش عمیق و دقیق به تمامی ابعادش، قابل هضم و فهم خواهد شد.
ما، ضمن اینكه، در قبال آراء و افكار نویسندگان،هیچگونه مسئولیتی نپذیرفته ایم برای رفع این كمبود، همزمان با كتاب تكالیف،ترجمه ی بخش «التكلیف الاسلامی خلال عمر غیبة الكبری» از كتاب كبیر «تاریخ الغیبة الكبری» نوشته ی استاد مجاهد حجة الاسلام «سید محمد صدر» را تحت عنوان «رسالت اسلامی در عصر غیبت» تقدیم خوانندگان پژوهشگر می نمائیم چنانچه پیشتر هم، در كتاب «انتظار، بذر انقلاب» به تجزیه و تحلیل ابعادی از مسئله پرداخته ایم.
امید است، انتشار كتاب حاضر، بتواند میان دلهای بخواب رفته ی امت غافل و قلب همیشه بیدار و تهنده ی حجت غائب (عج) پیوندی بیش از گذشته ایجاد نماید و گامی یا آنی، لحظه ی شكوه آفرین و حماسه ساز ظهور را به پیش اندازد.
والسلام علی سیدنا و مولینا و امامنا وهادینا بالحق حجة بن الحسن المهدی و علی محبیه و معتقدیه و ناصریه و منتظریه.
دفتر تحقیقات و انتشارات بدر
[ صفحه 15]
[1] كمال الدين، جلد 2، صفحه ي 448.
[2] بحارالانوار، جلد 53، صفحه ي 177.
[3] سيرتنا و سنتنا علامه ي اميني، صفحه ي 9 و 10.
[4] قرآن، سوره ي اعراف، آيه ي 187.